Nowy numer kwartalnika ETHOS

SZTUCZNA INTELIGENCJA W ŚWIECIE WARTOŚCI LUDZKICH

ROZWIJAĆ CZYNIE ROZWIJAĆ? OTO JEST PYTANIE

OD REDAKCJI (fragment)

Niewiele jest dziś tematów, które tak bardzo rozbudzają i ożywiają zbio­rową wyobraźnię, jak zagadnienia związane z rozwojem sztucznej inteligencji (SI, ang. artificial intelligence – Al), często mające posmak sensacji. Ogromne rzesze ludzi śledzą na bieżąco medialne doniesienia o nowych technologiach i nowych obszarach ich zastosowań, a także o kontrowersjach wywoływanych przez nie zawsze w pełni przemyślany i kontrolowany proces wdrażania tech­nologii SI. Powszechnie panuje przekonanie, że w niedalekiej przyszłości doj­dzie do radykalnych i zasadniczych zmian, zarówno w najbliższym otoczeniu człowieka, jak też w ludzkim sposobie bycia i działania. Niektóre scenariusze, szkicowane przez takich myślicieli jak na przykład Nick Bostrom¹, Max Teg-mark², Ray Kurzweil³, czy Kevin Warwick⁴ zakładają, że w niedługim czasie nastąpi eksplozja superinteligencji, która osiągnie potencjał umożliwiający jej kontrolę nad światem. 22 marca 2023 roku na stronach Futurę of Life Institute opublikowano list otwarty wzywający wszystkie laboratoria pracujące obecnie nad sztuczną inteligencją do natychmiastowego zatrzymania na co najmniej sześć miesięcy rozwoju i szkolenia systemów Al silniejszych niż Generative Pre-trained Transformer 4 (GPT-4) firmy OpenAI.⁵ Pod listem podpisali się między innymi Elon Musk, Yuval Noah Harari, Steve Wozniak, Jaan Tallinn i wielu badaczy z obszaru Al. List wyłuszcza znane z mass mediów (a tak­że z filmów i literatury) obawy przed sztuczną inteligencją wyższą niż ludzka.

„Musimy – głosi list – zadać sobie pytanie: czy powinniśmy pozwolić maszynom zalewać nasze kanały informacyjne propagandą i nieprawdą? Czy powinniśmy zautomatyzować wszystkie zadania w tym te [nas] spełniające? Czy powinniśmy rozwijać pozaludzkie umysły, które mogą ostatecznie przewyższyć nas liczebnie, przechytrzyć, uznać za przestarzałych i zastąpić? Czy powinniśmy ryzykować utratę kontroli nad naszą cywilizacją?”.⁶ Równie często jak o zagrożeniach sły­szymy też o korzyściach płynących z wykorzystania SI, poczynając od szybkiego dostępu do informacji, poprzez wzrost wydajności pracy, bezpieczeństwa (a także innych społecznych wartości, na przykład edukacji czy demokracji), aż po opiekę nad osobami starszymi czy chorymi. Doniesień o kolejnych osiągnięciach jest imponująco dużo. Siedząc nowiny ze świata SI, nieodmiennie oscylujemy między fascynacją i pełnym nadziei oczekiwaniem a niepokojem i lękiem o przyszłość. To nie przypadek, zarówno bowiem obawy, jak i nadzieje są całkowicie uzasadnione. Racja jest fundamentalna: już dziś można dostrzec, jak wiele ważnych zmian dokonało się i wciąż dokonuje praktycznie we wszystkich obszarach codzien­nego życia ludzi pod wpływem coraz intensywniejszego nasycenia środowiska obiektami wyposażonymi w sztuczną inteligencję. Spodziewamy się zatem, że jeszcze więcej nowości pojawi się nadchodzących latach.

Rozpatrywane są różne prognozy dotyczące miejsca i roli człowieka w świecie opanowanym przez samodoskonalącą się superinteligencję – od wizji optymistycz­nych, przewidujących, że cały stale rosnący potencjał intelektualny i sprawczy SI wykorzystywany będzie dla dobra ludzkości, aż po skrajnie katastroficzne, zapo­wiadające zagładę ludzkości i kolonizację całego wszechświata przez uwolnioną z więzów zależności od człowieka nową postać inteligentnego życia.⁷ Trudno orzec, która z prognoz jest bliższa spełnienia. Wydaj e się jednak wysoce prawdopodobne, że cywilizacja naukowo-techniczna nieodwracalnie weszła już na drogę wiodącą ku autonomicznej technoewolucji (przepowiedzianej już w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku przez Stanisława Lema w dziele Summa technologia⁸), która może wymknąć się spod ludzkiej kontroli. W celu prowadzenia refleksji nad SI powstały między innymi Consortium for the Benevolent Consciousness of Artificial Intelligence, Futurę of Life Institute i inne podobne organizacje o światowym zasięgu, a Organizacja Narodów Zjednoczonych rozważa powołanie agendy zaj­mującej się SI na wzór Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej.⁹

Tytułowe pytanie ma właściwie charakter retoryczny. Sztuczna inteligencja będzie trwałym elementem naszego ludzkiego świata, wpływając na kształt życia i wartości. Obecne czasy nazywane są czwartą rewolucją przemysłową. Świadomość, że w dziejach ludzkości i w organizacji światowego ładu nadcho­dzą wielkie, znaczące zmiany, budzi potrzebę racjonalnego, odpowiedzialnego namysłu nad długofalowym planem działania, wyzwala szeroką skalę emocji, pobudza wyobraźnię. Suma tych trzech elementów, a dokładniej ich wzajemne oddziaływanie i emergentna interferencja, wytwarza cenny kapitał kulturowy, który jako ludzkość powinniśmy jak najlepiej wykorzystać w trosce o lepszą i bezpieczniejszą przyszłość całej planetarnej populacji oraz jej naturalnego i cywilizacyjnego środowiska.

O problemach związanych ze sztuczną inteligencją można myśleć i pisać na wiele sposobów. Można do nich podchodzić w sposób ściśle techniczny, for­mułując konkretne zadania konstrukcyjne i poszukując środków ich realizacji; można rozpatrywać te problemy w aspektach: ekonomicznym, ekologicznym, prawnym, etycznym, pedagogicznym i innych; można pytać o możliwości zastosowań SI w wielu ważnych dziedzinach życia i pracy: w przemyśle, w na­uce, w twórczości artystycznej, w służbie zdrowia, w nauczaniu i wychowaniu czy w wojskowości. Wszystkie te kwestie są ważne i pilne, wymagają wytężo­nej pracy koncepcyjnej oraz jak najlepszej organizacji i synchronizacji działań. Należy też zwrócić uwagę na dwa obszary wymagające refleksji, które są równie ważne, lecz trudniej uchwytne, bo nie mieszczą się w ramach konkret­nych dyscyplin i kompetencji. Pierwszy z nich to troska o szeroko rozumiane cyberbezpieczeństwo. Obejmuje ona między innymi namysł nad sposobami skutecznej ochrony ludzkości przed użyciem zasobów SI w złej wierze i dla osiągnięcia niegodziwych celów – na przykład przez grupy przestępcze czy terrorystyczne, ale także przez osoby i środowiska dążące do zdobycia prze­wagi nad innymi za pomocą nieetycznej manipulacji technologią SI, poprzez wykorzystanie jej na przykład przeciwko konkurentom lub przeciwnikom w walce o rzadkie zasoby. Inny aspekt cyberbezpieczeństwa, którego także nie można pominąć, to opracowanie zawczasu jak najefektywniejszych środków zaradczych chroniących przed uruchomieniem (świadomym lub mimowol­nym) niepożądanych i niebezpiecznych ścieżek rozwoju SI, prowadzących do autonomicznego i niekontrolowanego tworzenia systemów, programów i technologii pośrednio lub bezpośrednio zagrażających ludziom. Wszystkie te zagrożenia są realne i pominięcie ich w publicznej debacie oraz w specjali­stycznym dyskursie naukowym byłoby niewybaczalną lekkomyślnością. Drugi obszar wymagający głębokiego namysłu to kwestia relacji między ludźmi a systemami sztucznej inteligencji. Chodzi przede wszystkim o wypracowanie funkcjonalnych i dobrze osadzonych w realiach kulturowych modeli myślenia, zachowań i odniesień do nowo powstającej i niekiedy zaskakującej (pozytywnie lub negatywnie) cywilizacyjnej przestrzeni oddziaływań między ludzką a nie-ludzką inteligencją; modeli pozwalających wzmocnić pozytywne inte­rakcje w obrębie owej przestrzeni oraz w miarę możności unikać tych złych, niepokojących i niebezpiecznych. [...]

Agnieszka Lekka-Kowalik

Krzysztof Wieczorek

________________

^[1] N. B o s t r o m, Superintelligence: Paths, Dangers, Strategies, Oxford University Press, Oxford 2014.

² M. Tegmark, Life 3.0: Being Humań in the Age ofArtificial Intelligence, KnopfPublishing Group, New York 2017.

³ R. Kurzweil, The Age ofSpiritual Machines: When Computers Exceed Humań Intelligence, Penguin Books, New York and London 2000.

⁴ R. W a r w i c k, March of the Machines: The Breakthrough in Artificial Intelligence, Univer-sity of Illinois Press, Champaign 2004.

⁵ Zob. Pause Giant AlExperiments: An Open Letter, https://futureoflife.org/open-letter/pause-giant-ai-experiments/.

⁶ Tamże (tłum, fragm. A.L.K., K.W.)

⁷ Por. E. Yudkowsky, Artificial Intelligence as a Positive and Negative Factor in Global Risk, w: Global Catastrophic Risk, red. N. Bostrom, M. Cirković, Oxford University Press, Oxford 2008, s. 308-362.

⁸ Zob. S. L e m, Summa technologiae, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1964.

⁹ Zob. M. D r u ś, Sekretarz generalny ONZ jest za międzynarodowym nadzorem nad sztuczną inteligencją, https://www.pb.pl/sekretarz-generalny-onz-jest-za-miedzynarodowym-nadzorem-nad- sztuczna-inteligencja-1187767.