Stanisław Nyczaj, Pojedynek z losem. Opracowanie redakcyjne: Stanisław Nyczaj. Oficyna Wydawnicza STON 2, Kielce 2015.
Od autora
Poeta i krytyk literacki Bogusław Żurakowski w cyklu wypowiedzi dla „Odry” Mój wiersz (1980, nr 11), inspirująco przypominając o „magicznej mocy wyobraźni” służącej od najdawniejszych czasów i dziś także do zaklinania („przezwyciężania”) zagrażającej życiu człowieka realnej sytuacji, dodał: „Ważne jest, że liryka wypływa tu z potrzeb życia, jak i wpływa na życie”, że „w zagrożeniu [...] wykrzesuje się z wyobraźni słowa, które przeciwstawiają pierwotną siłę kreacji, próbuje się wstrząsnąć swoim losem i przez ten niemal magiczny zabieg odzyskać siły”.
Tę rolę poezji można skojarzyć z jeszcze inną jej funkcją, autokathartyczną, jaką ceni Anna Świrszczyńska, mówiąc o „stanach ekstatycznych” towarzyszących tragicznym przeżyciom jednostki. „Zdarza się, że psychiczne cierpienie może przy wielkim wysiłku duchowym zrodzić nagle ekstazę radości. Im większe było to przezwyciężone cierpienie, tym większe jest następnie doznanie szczęścia. Jest to swego rodzaju autoterapia” (Wiersz napisany w transie, „Odra” 1980, nr 6).
Wydaje mi się, iż powyższe intencje oddaje w pewnym stopniu moja propozycja w części tytułowej, w której bohater poematu dramatycznego, Poeta, staje w szranki zmagań z Losem (Fortuną), tak jak w pamiętnym dla mnie roku 1960, w opolskim spektaklu Jerzego Grotowskiego wg Marlowe'a w otchłani ciemności skrzyżowali świetlne szpady i słowa: Kain z wszechmocnym i wystawiającym go na trudne próby Omegą. Do poematu dołączam liryczny poliptyk z trudnych i niepokornych doświadczeń wielu lat.
Nie poprzestaję na tym jednak, proponując nadto spojrzenie na człowieka i jego Los z innej perspektywy – fraszkowo-aforystycznej, poprzez swego rodzaju dystans (złamany nieco zwersyfikowaniem aforyzmów w aforeski): językową grę znaczeń, paradoks, żart, ironię, drwinę.
I napawam się krzepiącą nadzieją, że każdy Czytelnik, przeżywający swój Los, znajdzie dla siebie wzmacniającą emocjonalno-refleksyjną energię.
Stanisław Nyczaj